<Κατοικία>, παράγωγο του αρχαίου ρήματος κατοικώ των κλασικών χρόνων > δηλώνει το κτίσμα, το οικοδόμημα όπου κατοικεί κανείς. <Σπίτι>, από το οσπίτιον στη μεταγενέστερη Ελληνική, προερχόμενη από το λατινικό hospitium που σημαίνει «ξενώνας, χώρος φιλοξενίας, φιλοξενία» (<hospes, –itis «ξένος»). Το κατοικία δηλώνει κυρίως το κτίσμα, το οικοδόμημα όπου κατοικεί κανείς, ενώ το σπίτι δηλώνει τόσο το κτίσμα όσο και το περιεχόμενο του, την οικογένεια, τους ανθρώπους που κατοικούν σε ένα σπίτι (βλ. αγγλ. House και home). <κατοικείν>, απαρέμφατο, εμφανίζεται σε αρχιτεκτονικού και παρόμοιου περιεχομένου χρήσεις ως κατοικία και κατοίκηση.

Η σχεδίαση μιας κατοικίας είναι μια μεγάλη πρόκληση για κάθε μελετητή. Το τελικό αποτέλεσμα, το κτίριο, θα πρέπει να ικανοποιεί πλήρως τις ανάγκες και τις επιθυμίες των χρηστών του, να αξιοποιεί όλες τις δυνατότητες του οικόπεδου, να εφαρμόζει τις σύγχρονες τεχνικές διαβίωσης και όλες τις προϋποθέσεις των κανονισμών που ισχύουν. Παράλληλα, θα πρέπει να ληφθεί υπ’ όψιν το κόστος κατασκευής και χρήσης ανάλογα με την οικονομική άνεση του ιδιοκτήτη και τον τρόπο χρηματοδότησης της κατασκευής.

Πριν ακόμα ξεκινήσει η σχεδίαση μιας κατοικίας

Γενικεύοντας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι τρεις, εξ’ ίσου σημαντικοί παράγοντες επηρεάζουν την σχεδίαση μιας κατοικίας και την τελική μορφή της : το οικόπεδο με τα χαρακτηριστικά του, ο ιδιοκτήτης και οι ανάγκες του και ο μελετητής.

Το οικοπεδο είναι το πρώτο δεδομένο από το όποιο ο μελετητής θα αρχίσει να οργανώνει το πλάνο της κατοικίας. Χαρακτηριστικά του οικόπεδου όπως το εμβαδόν του, οι διαστάσεις των πλευρών του, το πρόσωπο σε οδό, η χρονολογία δημιουργίας του με την σημερινή μορφή κ.α. σε συνδυασμό με τους όρους δόμησης της περιοχής που βρίσκεται, θα μας δώσουν τα επιτρεπόμενα στοιχειά δόμησης όπως μέγιστο εμβαδόν δόμησης και κάλυψης, αριθμός οροφών, μέγιστο ύψος και όγκο οικοδομής κτλ. Χαρακτηριστικά του οικόπεδου όπως η θέση του, η θεά, η κλίση του φυσικού εδάφους, η πρόσβαση, η δόμηση στην ευρύτερη περιοχή κ.α. θα ληφθεί υπ’ όψιν για το τρόπο τοποθέτησης του κτιρίου μέσα στο οικόπεδο, τον προσανατολισμό των χώρων του, την διαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου κτλ.

Ο ιδιοκτητης είναι αυτός που θα καθορίσει σε πρώτη φάση το πλάνο της κατοικίας. Αυτό θα γίνει μέσα από συζήτηση με τον μηχανικό ο όποιος θα ακούσει τις επιθυμίες και τις ανάγκες του, τους προβληματισμού του, την αισθητική του άποψη όσο αφορά το κτίριο αλλά και τον τρόπο χρήσης του στην καθημερινότητα. Μέσα από την συζήτηση και θέτοντας τα κατάλληλα ερωτήματα ο ιδιοκτήτης θα κατατοπίσει τον μηχανικό και θα του δώσει την εικόνα που έχει οργανώσει αυτός και η οικογένεια του κατά την λήψη της απόφασης της κατασκευής της νέας τους κατοικίας. Με την εμπειρία του, ο μηχανικός θα εντοπίσει και θέματα για τα όποια ο ιδιοκτήτης μπορεί να μην έχει διαμορφώσει άποψη είτε γιατί τα αγνοεί, είτε γιατί δεν τα έχει σπουδαιολογήσει στο βαθμό που πρέπει. Έτσι ο ιδιοκτήτης θα κληθεί να καλύψει σε πρώτη φάση ένα σύνολο από ερωτήσεις που θα του τεθούν από τον μηχανικό για να δημιουργηθεί ένα γενικό πλάνο κατοικίας προς μελέτη.

Ο μηχανικος, γνωρίζοντας το οικόπεδο και τις επιθυμίες του ιδιοκτήτη θα σχεδιάσει ένα προσχέδιο του κτιρίου (πολλές φορές μπορεί να υπάρχουν και εναλλακτικά προσχέδια) και θα προσπαθήσει να καλύψει όλες τις ανάγκες του ιδιοκτήτη και παράλληλα όλες τις απαιτήσεις των κανονισμών. Σε αυτό το πρώτο σχέδιο θα χρησιμοποιήσει επίσης την εμπειρία, την γνώση και την προσωπική του άποψη για τις πραγματικές ανάγκες του ιδιοκτήτη δεδομένου και των περιορισμών της δόμησης του οικόπεδου, τις οποίες βεβαία θα συζητήσει στο επόμενο στάδιο της σχεδίασης με τον ιδιοκτήτη παραθέτοντας του και τα κατάλληλα επιχειρήματα. Σαφώς και ο ιδιοκτήτης δεν δεσμεύετε από τις απόψεις του μελετητή και εν τέλει είναι αυτός που θα πάρει τις τελικές αποφάσεις, όμως θα πρέπει να λάβει σοβαρά την επαγγελματική γνώμη και γνώση του μηχανικού του.

Έχοντας λοιπών τους τρεις παραπάνω παράγοντες και ένα αρχικό προσχέδιο της κατοικίας μπορεί να ξεκινήσει η σχεδίαση του κτιρίου.

Κατά την σχεδίαση μιας κατοικίας

Έχοντας ως σημείο αναφοράς το προσχέδιο, ο ιδιοκτήτης και ο μηχανικός θα συζητήσουν εκ νέου το πλάνο της κατοικίας. Ο μηχανικός θα πρέπει να παρουσιάσει το σχέδιο αναλυτικά και με τρόπο απόλυτα κατανοητό στον ιδιοκτήτη (βλ. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ). Θα του αναλύσει τους χώρους, τις διαστάσεις τους και το τι εξυπηρετούν, τον προσανατολισμό τους, τη σχέση μεταξύ των χώρων και τις πορείες μέσα στην κατοικία, την αναλόγια των τετραγωνικών σε σχέση με το συνολικό εμβαδόν της κατοικίας, το φωτισμό, τον αερισμό, την θεά, τους εξωτερικούς χώρους και την χρήση τους κτλ. Ο στόχος είναι ο ιδιοκτήτης να κατανοήσει τους περιορισμούς στην δόμηση, την αναγκαιότητα να σχεδιαστούν στοιχειά που να ικανοποιούν τις απαιτήσεις των κανονισμών προς όφελος της κατοικίας, να συμφωνήσει ή όχι με την αρχιτεκτονική μελέτη εν’ μέρη είτε στο σύνολο της και να εκφράσει καινούργιες απόψεις που μπορεί να προκύψουν από την συζήτηση του με τον μηχανικό ή να αναθεωρήσει τις προηγούμενες εφόσον το επιθυμεί.

Από τη παραπάνω συζήτηση ο μηχανικός πλέον είναι σίγουρος για τις επιθυμίες και τις ανάγκες του ιδιοκτήτη ενώ παράλληλα ο τελευταίος έχει καταλήξει στο τι ακριβώς επιθυμεί σε σχέση με το τι μπορεί να υλοποιηθεί βάση των περιορισμών που ισχύουν. Γίνετε επανασχεδιασμός της κατοικίας με μεγαλύτερη ακρίβεια και με σχεδία που περιλαμβάνουν περισσότερες τεχνικές λεπτομερές και διαστάσεις έτσι ώστε να ικανοποιηθούν πλήρως τα συμπεράσματα τις τελευταίας συζήτησης. Σε αυτό το στάδιο, και εφόσον ζητηθεί από τον ιδιοκτήτη, γίνεται και η φωτορεαλιστικη μελέτη του κτιρίου.

Η φωτορεαλιστικη μελετη αποτελεί την τρισδιάστατη απεικόνιση του κτιρίου από διαφορές οπτικές γωνιές, που αποδίδετε σε μορφή φωτογραφίας και αναπαριστάνει το κτίριο μετά την κατασκευή του. Είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για την παρουσίαση της αρχιτεκτονικής μελέτης του κτιρίου εξωτερικά, καθώς και του περιβάλλοντα χώρου. Επίσης, υπάρχει και η δυνατότητα της παρουσίασης του εσωτερικού του κτιρίου τοποθετώντας ενδεικτικά έπιπλα και υλικά για την πλήρη κατανόηση της μελέτης από τον ιδιοκτήτη.

Έχοντας τα νέα σχεδία του κτιρίου, τον φωτορεαλισμό και εφόσον απαιτηταί κάποια σχεδία λεπτομερών, ο μηχανικός θα ξανακαλέσει τον ιδιοκτήτη και θα του παρουσιάσει την τελική αρχιτεκτονική λύση την όποια και θα συζητήσουν αναλυτικά και λεπτομερώς. Θα τεθούν οι τελευταίες παρατηρήσεις ή και κάποιοι προβληματισμοί από πλευράς ιδιοκτήτη και εφόσον γίνουν οι κατάλληλες τροποποιήσεις του σχεδίου, ο μηχανικός θα προχωρήσει στην σύνταξη της αρχιτεκτονικής μελέτης για την έκδοση της άδειας δόμησης (κατόψεις, όψεις, τομές, διάγραμμα κάλυψης κλπ). Παράλληλα, και αφού έχει οριστικοποιηθεί η αρχιτεκτονική μελέτη, θα συνταχθούν και οι υπόλοιπες μελέτες που απαιτούνται από τις κείμενες διατάξεις όπως μελέτη πυρασφαλείας, μελέτη ΚΕΝΑΚ (ενεργειακής απόδοσης), στατική μελέτη, ύδρευση, αποχέτευση, Η/Μ εγκαταστάσεις κλπ.

Πρέπει να σημειωθεί ότι η εμπειρία και ο ζήλος του μηχανικού που σχεδιάζει το κτίριο είναι καθοριστική έτσι ώστε οι απαραίτητες μελέτες που θα ακολουθούσουν την αρχιτεκτονική μελέτη, να μην την επηρεάσουν  και να αλλοιώσουν το τελικό σχέδιο της κατοικίας αναγκάζοντας τον ιδιοκτήτη να πάρει εκ νέου αποφάσεις για την κατοικία του. Για το λόγο αυτό, ο μηχανικός πρέπει να έχει καλή γνώση κυρίως των στατικών αλλά και των λοιπών μελετών και να έχει συμπεριλάβει στην αρχιτεκτονική του μελέτη όλα τα στοιχειά που την επηρεάζουν. 

Τέλος, η καλή επικοινωνία ανάμεσα στον ιδιοκτήτη και τον μηχανικό του έργου, αποτελεί παράγοντα που επηρεάζει σημαντικά το τελικό αποτέλεσμα. Σημαντικό επίσης είναι και η ικανότητα του μελετητή να παρουσιάζει το αποτέλεσμα με τρόπο τέτοιο ώστε να γίνετε πλήρως κατανοητό από τον ιδιοκτήτη πριν από το στάδιο της υλοποίησης. Χρησιμοποιώντας σύγχρονα μέσα όπως κατόψεις με ανθρωπομετρικά στοιχεία και φωτορεαλιστικές αποτυπώσεις του έργου, ο ιδιοκτήτης είναι σε θέση να κατανοήσει τον σχεδιασμό και την λειτουργία του έργου και να παρέμβει ανάλογα με τις επιθυμίες του.